Dış ticarete konu olan ve gümrüğe sunulan eşyanın, gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulması gereklidir. “Gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanım” ifadesinden, eşyanın;

• • Bir gümrük rejimine tabi tutulması,
• • Bir serbest bölgeye girmesi,
• • Türkiye Gümrük Bölgesi dışına yeniden ihracı,
• • İmha edilmesi,
• • Gümrüğe terk edilmesi

İşlemlerinden herhangi birisine tabi tutulması anlaşılmalıdır. 

Gümrükçe onaylanmış işlem veya kullanımlardan birisi olan “gümrük rejimi” ifadesini, eşyanın gümrük idaresinde görebileceği işlemleri belirleyen kurallar seti olarak tarif edebiliriz. 

Gümrük mevzuatı 8 adet gümrük rejimi ve bu rejimlerin işleyiş kurallarını belirler. Gümrük mevzuatında yer alan gümrük rejimleri şunlardır:

• • Serbest dolaşıma giriş rejimi
• • Transit rejimi
• • Gümrük antrepo rejimi
• • Dahilde işleme rejimi
• • Gümrük kontrolü altında işleme rejimi
• • Geçici ithalat rejimi
• • Hariçte işleme rejimi
• • İhracat rejimi

Görüldüğü gibi dış ticarete konu malların;

• - Türkiye’ye kesin olarak veya geçici olarak ithal edilmesi,
• - Türkiye’de depolanması,
• - Türkiye’den transit geçişi,
• - Türkiye’ye getirilip burada işlem veya işçilik gördükten sonra ihraç edilmesi,
• - geçici veya kesin olarak Türkiye’den ihraç edilmesi,
• - işlem veya işçilik görmek ve daha sonra geri getirilmek üzere yurt dışına gönderilmesi

durumlarında uygulanan ve “gümrük rejimleri” olarak adlandırılan farklı gümrük ve dış ticaret kuralları vardır.

Yukarıda sıralanan ve gümrüğe getirilen bir eşyaya uygulanabilecek olan işlemlerin, kullanımların ve gümrük rejimlerinin her birinin farklı kuralları vardır.

Yazılı gümrük beyanı, “gümrük beyannamesi” düzenlenerek yapılır. Gümrük beyannamesinin şekli, hangi bilgileri içereceği ve nasıl doldurulacağı gümrük mevzuatı ile belirlenir. Gümrük beyannamesi özet olarak, gönderici-alıcı firma bilgileri, kıymet, tarife, menşe, taşıma bilgileri, varsa ödenecek vergiler, eşyaya eşlik etmesi gereken belgeler gibi bilgileri içerecektir.

Yazılı gümrük beyanı gümrük idarelerinde kullanılan BİLGE sistemini kullanarak elektronik olarak yapılabilmektedir. BİLGE sistemi, eşyanın gümrük sahasına girişinden çıkışına kadar tüm gümrük işlemlerinin gerçek zamanlı olarak bilgisayar ortamında yürütülmesini sağlar.

Sisteme giriş yapabilmek için bir kullanıcı kodu, şifre ve bir elektronik imza gerekmektedir. Kişiye özel olarak üretilen ve gizli tutulması gereken bir kod olan BİLGE Kullanıcı Kodu gümrük idarelerinden temin edilmektedir.

Ya da vekâletname aracılığı ile Gümrük Müşavirleri aracılığı ile gümrük işlemlerinin yerine getirilmesi sağlanabilmektedir.

Gümrük beyanınızın bu şekilde gümrük idaresi kayıtlarına aktarılmasına “beyanname tescili” denir. Gümrük beyannamesinin tescil edilmesi 3 açıdan önem taşımaktadır

• • Gümrük mevzuatı hükümlerinin uygulanmasında gümrük beyannamesinin tescil tarihi esas alınır.
• • Gümrük Kanununa göre, gümrük beyannamesi, ait olduğu eşyanın vergileri ve olası cezalarından dolayı bir taahhüt ve beyan sahibi açısından bağlayıcı niteliktedir. 
• • Beyannamenin tescilinin bir gümrük yükümlülüğü doğurması halinde, gümrük vergileri ödenmeden veya teminata bağlanmadan beyanname kapsamı eşya sahibine teslim edilmez.

Gümrük beyannamesinde eşyanın konu olduğu ticari işlemle ilgili olarak gümrük mevzuatının gerektirdiği tüm bilgilere yer verilmektedir. Gümrük beyannamesinde, eşyanın hangi ülkeler ve hangi firmalar arasında alınıp satıldığı, nasıl taşındığı, eşyanın cinsi, miktarı, tarife sınıflandırması, menşei, gümrük kıymeti, tabi tutulacağı gümrük rejimi ve benzeri bilgilerin kaydedilmesi için belirlenmiş muhtelif alanlar bulunur. 

Gümrük Kanununa göre, gümrük beyannamesinin, ait olduğu eşyanın vergileri ve olası cezalarından dolayı bir taahhüt ve beyan sahibi açısından bağlayıcı nitelikte olduğunu unutmamak gerekir.

Gümrük idaresi, yapılan gümrük işlemiyle ilgili olarak gümrük mevzuatının hükümlerini uygularken ve ödenmesi gereken gümrük vergilerini hesaplarken gümrük beyannamesini ve bu beyannamenin içerdiği bilgileri esas alır.

Türkiye’ye giriş veya Türkiye’den çıkış yapacak olan eşya ile ilgili gümrük beyanı yapıldıktan sonra, gümrük idaresi bu beyanın doğruluğunu kontrol eder. Gümrük idaresi beyanın doğruluğunu kontrol ederken, mevzuat çerçevesinde gerekli belgeleri gümrük beyannamesine eklenmesini ister

Bu belgeler, yapılan gümrük işleminin muhteviyatına, beyan edilen rejime, tarifeye, menşe ülkeye, kıymetine göre farklılık gösterebilir. Her eşya ve her dış ticaret işlemi, farklı gümrük ve dış ticaret kurallarına tabidir. Buna bağlı olarak, dış ticaret işlemlerinde gümrük beyannamesine eklenmesi gereken belgeler de ticareti yapılan eşyaya ve ticari işlemin niteliğine göre değişkenlik gösterir. Bu nedenle, bu belgelerin standart bir listesi yoktur.

Gümrük işlem ve formalitelerinin basitleştirilmesine yönelik çalışmalar çerçevesinde, belirli koşulları sağlayan kişilerin gümrük işlemlerinde belirli kolaylıklar sağlanmaktadır. Bu kişilerin, gümrük beyannamesine eklemeleri gereken belgeler konusunda bazı avantajlardan yararlanmaları mümkündür. (bkz: “Yetkilendirilmiş Yükümlü”)

Gümrük mevzuatına göre, yazılı gümrük beyanının gümrük beyannamesi ile yapılması esastır. Ancak, belirli ve istisnai durumlarda düzenlenen ve şekil olarak gümrük beyannamesi formunda olmayan bazı belgeler de gümrük beyannamesi yerine kullanılır.

Gümrük beyannamesi yerine kullanılan belgeler şunlardır:

• - Elçilik Mektubu
• - Kurye Mektubu
• - TIR Karnesi
• - ATA Karnesi
• - Kumanya Listesi
• - Declaration En Douane
• - CPD Karnesi 
• - Sözlü Beyan Formu

Gümrük idaresi, gümrük beyanında yer alan bilgilerin doğruluğunu kontrol edecek; bu kontroller sırasında gerek görmesi halinde beyan kapsamındaki eşyayı muayene edecektir.

Gümrük mevzuatına göre, gümrük beyannamesinde imzası bulunan kişiler, ceza hükümlerinin uygulanması bakımından beyannamede belirtilen bilgiler ile beyannameye ekli belgelerin doğruluğundan ve ilgili gümrük rejiminin gerektirdiği bütün yükümlülüklere uyulmasından sorumludur.

Beyanın, beyan sahibi açısından bağlayıcı olması nedeniyle gümrük beyannamesi başkasına devredilemez; eşyanın başkalarına satılması beyan sahiplerini yükümlülüklerinden kurtarmaz.

Gümrük beyanında yer alan bilgilerin hatalı olduğu veya gerçeği yansıtmadığı durumlarda, gümrük ve dış ticaret mevzuatı ile belirlenen kuralların ihlal edilmiş veya gümrük idaresi tarafından alınması gereken vergilerde bir kayıp ortaya çıkmış olabilir. 

Gümrük idaresinin yaptığı kontrol ve muayene sonucunda, gümrük beyanında yer alan bilgilerin doğru olmadığının anlaşılması halinde gümrük mevzuatı ile belirlenen farklı yaptırımlar uygulanır.

Bu yaptırımlara maruz kalmamak için gümrük beyanınızda doğru bilgilerin yer almasını sağlamanız büyük önem taşır. 

Gümrük beyannamesi doldurup gümrük idaresine verildikten sonra beyannameye kaydettiğiniz bilgilerde düzeltme yapılması mümkün olmakla birlikte,

• • Beyan sahibine eşyanın muayene edileceğinin bildirilmesinden sonra,
• • Beyannamede kayıtlı bilgilerin yanlış olduğunun tespit edilmesinden sonra,
• • Eşyanın teslim edilmesinden sonra,

beyannamede yer alan bilgilerde düzeltme yapılmasına izin verilmez.

Belirli koşulların sağlanması halinde gümrük beyannamesinin iptal edilmesi mümkündür. Gümrük beyannamesinin iptali talebinin gümrük idaresine bildirilmesinden sonra, gümrük idaresi bu talebin nedenini araştıracak ve aşağıdaki iki durumdan birisinin gerçekleştiğini görmek isteyecektir:

• • Eşyanın yanlışlıkla beyanname konusu gümrük rejimine tabi tutulmasına imkan olmaması.
• • Eşyanızın beyan ettiğiniz gümrük rejimine tabi tutulmasının özel nedenlerle artık mümkün olmaması.

Bu iki durumdan birisi söz konusuysa, gümrük idaresi durumun belgelenmesini isteyecektir. Kanıtlayıcı belgeler gümrük idaresine verildiğinde, tescil edilmiş beyannamenin iptal edilmesi ve yeni bir gümrük beyanında bulunulması mümkündür.

Eğer gümrük idaresi eşyanın muayene edileceğini bildirmiş ise, beyannamenin iptaline ilişkin talep, yapılacak muayenenin sonucu alınıncaya kadar kabul edilmeyecektir.

Beyannamenin iptal edilmesinin, yürürlükteki ceza hükümlerinin uygulanmasına engel oluşturmadığını hatırlatmak isteriz. İptal edilmesi talep edilen gümrük beyannamesi konusu işleme herhangi bir ceza yaptırımı uygulanması gerekiyorsa, gümrük beyannamesi bu ceza uygulanarak iptal edilir.

Hem dünya genelinde, hem de Türkiye’de gümrük idareleri, gümrük işlem ve formalitelerinin mümkün olduğunca basitleştirilmesi için gayret göstermektedir. Gümrük mevzuatında “Basitleştirilmiş Usul” olarak ifade edilen bu yaklaşım, gümrük idaresine;

• -Gümrük beyannamesine eklenmesi gereken belgelerden bazılarının eklenmemesine veya kaydedilmesi gereken bazı bilgilerin beyannameye yazılmamasına,
• -Gümrük beyannamesi yerine ticari veya idari bir belgenin verilmesine,
• -Eşyanın gümrük işlemlerinin kayıt yoluyla yapılmasına,

izin verme ve buna yönelik düzenlemeler yapma yetkisi tanımaktadır. Basitleştirilmiş usulle yapılan gümrük beyanları, eşyanın teşhis edilmesi için gereken bilgileri içermek zorundadır.

Basitleştirilmiş usulde gümrük beyanı yapan kişiler, bu beyanlarında yer vermedikleri bilgileri içeren tamamlayıcı bir beyanda daha bulunurlar. Tamamlayıcı beyan genel, dönemsel veya özet niteliğinde olabilir.

Sözlü beyan, beyanda bulunan kişilerin, gümrük işlemi yapmak istedikleri eşya hakkında  gümrük idaresine sözlü olarak bildirimde bulunmalarını ifade eder.

Sözlü beyan yapılırken, yazılı beyanda olduğu gibi detaylı bir gümrük beyannamesi doldurarak, ilgili belgeleri ekine koyarak gümrük idaresine verilmesi gerekmez.

Sözlü beyan yaparken, “Sözlü Beyan Formu”nu doldurarak gümrük işlemleri sonuçlandırılmaktadır.

ETGB, havayolu ve karayolu ile posta veya hızlı kargo taşımacılığı yoluyla gelen/giden eşyanın gümrük işlemlerinde kullanılan ve gümrük beyanına ilişkin tüm işlemlerin elektronik ortamda yürütüldüğü, kağıt çıktı aranmayan bir uygulamadır.

ETGB beyanını alıcılar ve göndericiler adına yetkilendirilmiş hızlı kargo operatörleri yapmaktadır. 

Elektronik Ticaret Gümrük Beyannamesi (ETGB) Uygulaması kapsamında;

• - Bireysel kullanım için satın alınan eşyanın gümrük işlemlerinin, yetki verilen kişilerce (hızlı kargo operatörleri) yapılması mümkündür. Böylece yurtdışından satın alınan ürüne herhangi bir prosedürle uğraşmaksızın yurtiçinden satın alınmış gibi kolayca ulaşılabilir. 
• - Mikro ölçekte ihracat yapan ihracatçılarımızın gümrük beyanı maliyetleri azaltılarak ihracat yapmaları ve vergi iadesi almaları sağlanır.

Aşağıda belirtilen hızlı kargo işlemleri ETGB kapsamında yapılabilir;

• - Değeri 150 Avro’yu geçmeyen kişisel kullanıma mahsus kitap veya benzeri basılı yayın,
• - Miktarı brüt 300 kilogramı ve değeri 15.000 Avro'yu geçmeyen ihracat rejimine konu eşya, 
• - Değeri 1.500 Avro’ya kadar olan ve diplomatik eşya ve yolcu eşyası hariç olmak üzere miktarı brüt 30 kilogramı geçmeyen serbest dolaşıma giriş rejimine konu ticari miktar ve mahiyet arz etmeyen eşya,
• - Numunelik eşya ve modeller
• - Yolcunun gelişinden bir ay önce ve üç ay sonraki sürelerde gelen kişisel eşyası,
• - Kamu kurum ve kuruluşlarına, kütüphanelere, müzelere, eğitim veya bilimsel araştırma ile uğraşan kuruluşlara gönderilen veya bunlar tarafından emin edilen kitap veya basılı yayın.

Gümrük mevzuatı uyarınca,cep telefonu, takviye edici gıdalar, sporcu gıdaları, kozmetik ürünleri, elektronik sigara ve kartuşlarının hızlı kargo kapsamında yurda ithali yasaktır.

Reçete, doktor raporu gibi belgelerle şahsi tedavide kullanılan ilaçların ve belli koşullar altında sporcu gıdalarının girişine izin verilebilmektedir.

ETGB kapsamında ihracat yapıyorsanız, KDV iadesinden yararlanabilmeniz için eşyanızın GTİP’inin ve vergi numaranızın doğru verilmesi önem taşımaktadır.